REFLESAUN IV: "INAN FETON DOBEN HARII DAME"

INAN FETON DOBEN: “WE MATAN, SULI LORON, SULI KALAN”

( *) Reflesaun kona-ba Feto iha Harii Dame


Ko’alia kona-ba inan, la seluk, la leet, ita ko’alia kona-ba ita-nia hun, ita ko’alia kona-ba ita-nia abut rasik.

Se karik la ho inan nia prezensa, oinsá maka ita bele mosu, oinsá maka ita bele eziste, no bidu ho laran haksolok iha ita-nia planeta Rai nia palku leten, no rai fehan sira?

Hamutuk ho ita-nia aman sira, ita-nia inan doben, kous hasai ita ho laran no neon tomak, hosi Nai Maromak nia kadunan, ho neras domin. Nia kous ita, nia lori ita mai hatuur tan iha abad mundu rai klaran ne’e nian. Nia la kole, foti matan, hateke ita buras, nia la kole haree ita, lolo ita-nia dikin, rani iha fatin-fatin.

Inan nia terus, sura labele. Inan nia kole, inan nia kosar been, selu labele, to’o deit ita tama fali ba rai kuak, alias fila fali ba rai rahun.

Hanesan inan ida ne’ebé tau ita iha mundu rai klaran, nia la husu buat barak mai ita. Hanesan inan ida ne’ebé terus barak tiha ona mai ita, nia husu deit, atu ita hato’o hikas fali ita-nia domin tomak ba nia. Hanesan inan ida ne’ebé fó an tomak ba mate atu sosa ita-nia moris, bainhira nia tanis, nia hakarak tebes duni atu ita la baruk, hamaran lisuk nia matan been maka suli.

Inan nia domin, domin rohan laek! Inan nia domin, domin lalehan. Inan nia domin, domin hori otas, domin hori wain nian kedas.

Inan sira nu’udar bee matan, ne’ebé suli loron, suli kalan. Bee matan oan ne’e mós, moos nabilan tebes, no furak la halimar. Kanek bubu sira ne’ebé ita iha, ho bee, ita buka atu tuhik. Kanek bubu sira ne’ebé ita iha, ho bee, sei sai diak.

Ho domin tomak ne’ebé nia hato’o mai ita, nia kria armonia, ho domin tomak ne’ebé nia haklaken, nia kria dame, ho domin tomak ne’ebé nia haburas, nia kria hakmatek iha ita-nia uma laran.

Inan nia prezensa iha mundu rai klaran, ho frajilidade tomak ne’ebé nia iha, nia fó sai nia lian. Nia lian: lian osan mean, nia lian: lian laran maus, nia lian: lian laran dodok, dala barak sempre hananu, iha espasu lia loos nian maka sublime.

Timor-Leste, rai doben, rai murak, nu’udar ita Timoroan sira hotu nia inan. Nia maka hahoris ita. Nia maka fakar ran tanba ita-nia moris.
Hodi sá loos maka ita sei selu nia kole? Oinsá loos maka ita buka atu tau iha neon bebeik kona-ba nia terus no susar?

Timor-Leste nia kanek, Timor-Leste nia tanis, ita hotu nia kanek, ita hotu nia tanis.

Timor-Leste oras ne’e dadaun tanis, matan been suli, Timor-Leste oras ne’e laran kanek, no laran dodok. Nia hamalaha no hamrok ba justisa.

Justisa nu’udar aitarak ida maka oras ne’e tu’u hela iha ita-nia rain doben nia ain tanen.

Ita keta halo ita-nia inan terus liután!
Ita keta halo ita-nia inan susar liután!
Ita keta halo ita-nia inan matan been suli liután!

Mai ita ba hamaus fila fali ita-nia inan doben!
Mai ita ba hakoak fila fali ita-nia inan doben!
Mai ita ba hamaran fila fali ita-nia inan nia matan been!

Hodi nune’e ita sei la sidi, hodi nune’e, ita sei la monu iha tempu ikus mai. Karik la’e, ita sei hetan malisan, karik la’e ita sei hetan susar.

Mai, mai, ho neon diak, no aten barani, dada sai aitarak oan ida ne’ebé tuu maka’as iha ain tanen ita-nia inan doben nian.

Mai, maluk sira hotu, mai ita ba hamutuk! Se karik la’ós ita, sé tan maka atu halo, sé karik la halo agora, bainhira tan maka ita sei prontu?

Dili, 27 Janeiru 2007

Abé Barreto Soares

*) Reflesaun oan ne'e grava tiha ona iha Sabadu, 27 Janeiru hosi TLMDC ba programa radio RTTL. Ha'u hetan informasaun katak reflesaun ne'e sei fo sai la kaleur tan. Durante gravasaun iha ha'u-nia uma iha Fatuhada, ha'u improviza oituan.