Sunday, August 31, 2008

ESPRESAUN POETIKA V

KNANANUK DAME NIAN

Knananuk dame nian
ha’u haklaken ba ó atu rona,
lahó pra-kondisaun buat ida
Maibé, ó sei dada an, ó sei la liga boi
To’o bainhira loos maka ha’u sei hein?
--
2008

MATAN-BEEN MOHU

Matan-been mós mohu. Tanis hotu ona. Oras to’o, ita hadeer, hamrik no hakat fila fali.
--
2008

JUSTISA NO LIA-LOOS HANESAN AITARAK

Justisa no lia-loos, ne’ebé la haklaken
hanesan aitarak oan ida

Tuu beibeik ita
Ita tuur la hakmatek

Ita-nia laran sempre tuku-tuku

--
2008

AFORISMA DIARIA [31-8-2008]

[ Ohin fulan Agostu tama ona iha nia rohan. Ah, saida maka ha’u halo tiha ona durante fulan ida-ne’e nia laran? Ha’u sinti ha’u seidauk halo buat ida maka iha valór boot iha viajen moris ida-ne’e.

Besik fulan ida ona, hahú iha loron 3, fulan-Agostu, ha’u sei luku an nafatin iha tahu laran depresaun nian. Susar tebes atu dada an sai hosi ambiente ida-ne’e. Motivasaun atu hala’o buat barak iha moris loron-loron nian, kuaze laiha. Bainhira loos maka ha’u sei kore an hosi buat ne’e?..

Bainhira ha’u hakerek dadaun fraze oan hirak ne’e, ha’u tuur besik ha’u-nia oan mane mesak, Habas maka oras ne’e toba dukur hela iha kulsaun leten, iha sala família nian. Furak atu haree nia toba, goza-nia tempu. Nia brinkedu sira namlear iha televizaun oin..Nia ohin sobu namlekar, no husik rungu-ranga.. Ah, se karik nia hatene saida loos maka oras ne’e ha’u sinti, no hanoin kona-ba moris. Durante ne’e ha’u husu ba ha’u-nia an, ha’u sei bele akompaña nia moris to’o nia boot sai mane klosan ida? ...]

*) Dala barak ita moris iha drama bosok nia laran. La hatene atu to’o bainhira maka drama ida-ne’e sei ramata? Sedu ka tarde, drama bosok nian ema seluk sei hatene. Kuandu ema hatene ona, ita-nia oin sei sai loos hanesan ‘asu han tee’. Konserteza, morin sira maka durante ne’e iha, sei semo lakon hotu.

*) Keta baruk atu fahe ó-nia matenek ba maluk sira seluk hanesan bukae oan ruma ne’ebé ó lori iha ó-nia kohe durante viajen moris ida-ne’e.

*) Hetok ha’u hakerek buat barak, hetok ha’u sinti katak ha’u seidauk hakerek buat ida. Ha’u sinti mamuk hela iha ha’u-nia laran. No iha buat barak tan maka ha’u presiza atu hakerek, no fahe ba maluk sira.

Friday, August 8, 2008

ESPRESAUN POETIKA IV

IHA PALÁSIU GOVERNU NIA OIN

Iha-ne’e, uluk, ami hamrik, hasa’e ita-nia bandeira
Iha-ne’e, uluk, ami hamrik, hananu ita-nia inu

Iha ne’e, ohin, ita hamrik,
hakruuk ba sira ne’ebé lakon
Iha-ne’e, ohin, ita hamrik,
promete, hatutan sira-nia mehi
--
Agostu 2008

DOM BOAVENTURA

Surik nia losu, surik nia foti aas,
ain nia tuba metin

Ita mós tebe, ita mós bidu,
ita mós haklalak,
“keta sama ami neon, keta bobar ami fuan, keta sobu ami lisan!”
---
Agostu 2008


IHA FOTOGRAFIA BOOT NICOLAU LOBATO NIAN IDA NIA OIN
(versaun badak)

Tetaplah bersinar meski setiap kali kita tesungkur”
NELSON MANDELA

Ba rai lulik ida-ne’e, ba rai kmanek ida-ne’e, nia fó nia fuan, nia fó nia aten, nia fó nia neon

Nia--ita-nia mestre,
nia—ita-nia mata-dalan,
hatudu naroman.
La’o no husik hela ita,
ho otas nurak,
La’o no rai hela ba ita,
liafuan murak:
“A nossa victória é a questão do tempo!”
--
Agostu 2008

ITA-NIA OAN, ITA-NIA JERASAUN

Ita rua hamutuk, hamosu matan-fulun
Ita rua hamutuk, hamosu tee-rohan
Ita rua hamutuk, haklaken knananuk domin
---
Jullu 2008

Thursday, August 7, 2008

ESPRESAUN POETIKA III

IHA FOTOGRAFIA BOOT NICOLAU LOBATO NIAN IDA NIA OIN

“Tetaplah bersinar meski setiap kali kita tesungkur”
NELSON MANDELA


Ba rai lulik ida-ne’e, ba rai kmanek ida-ne’e,
nia fó tiha ona nia fuan, nia fó tiha ona nia aten,
nia fó tiha ona nia neon.

Nia--ita-nia belun
Nia--ita-nia oan
Nia--ita-nia maun
Nia--ita-nia alin
Nia--ita-nia tiun
Nia--ita-nia sobriñu
Nia--ita-nia avó
Nia--ita-nia nai-ulun
Nia--ita-nia mestre
Nia—ita-nia mata-dalan,
hatudu naroman.

La’o no husik hela ita,
ho otas nurak,
La’o no rai hela ba ita,
liafuan murak:

“A nossa victória é a questão do tempo!”

--
Agostu 2008


RAAN MÓS NAKFAKAR, RAAN MÓS NALIHU


Ita sadik malu, ita soran malu, ita tata malu
Ita dada kulatra, ita tiru malu, ita oho malu

Raan mós nakfakar, raan mós nalihu

Rai, tasi no lalehan laran taridu

Matan been mós suli, suli la maran
Hosi kalan ba loron, hosi loron ba kalan
--
Jullu 2008

DIÁLOGU IDA IHA TINAN KLARAN
(Reflesaun Dadeersan nian)

Na’i, ha’u nu’udar de’it lápis oan ida, ne’ebé Ita-Boot book hodi hakerek Ita-Boot nia hanoin no sentimentu,

Na’i, ha’u nu’udar de’it flauta lolon oan ida, ne’ebé Ita-Boot huu hodi hamosu knananuk lalehan nian ne’ebé melodiozu,

Na’i, ha’u nu’udar de’it gitara ida, ne’ebé Ita-Boot fekit hodi haklaken lian sira, ne’ebé fanun klamar sira mak toba dukur namanas,

Na’i, ha’u nu’udar de’it pianu ida, ne’ebé Ita-Boot toka nia lolon sira, no ha’u fó sai lian sira ne’ebé aas iha kalan nakukun no hakmatek,

Na’i, ho liafuan badak, ha’u hakarak hatete katak, fó lisensa mai ha’u atu empresta liafuan Santu Fransisku Asisi nian,

“Halo ha’u-ata sai nu’udar instrumentru dame!”

iha mundu rai klaran
ne’ebé luan ida-ne’e

Na’i, ha’u hakarak halo tuir, no kumpri bebeik Ita-Boot nia hakarak
iha rai no iha lalehan.
Amen.
--
Juñu 2008

Saturday, August 2, 2008

ESPRESAUN POETIKA II

TIMORESE SPIRITUALITY

Maromak, matebian
no uma lulik: fatuk lalian tolu
hatuur iha fehan matak rai Lafaek nian.

Ha’u hatuur ha’u-nia fiar
iha fatuk lalian tolu nia leten.
Ha’u sei la nakadoko,
Ha’u sei la riba,
Ha’u sei la naran monu arbiru.
--
2008

DILI TANIS, DILI HAMANASA

Dili sai tiha ona testemuña ba ema mate lubuk
Dili sai tiha ona testemuña ba ema moris lubuk

Dili hakru’uk
Dili nonok
Dili hakat ho laran tanis

Dili foti oin
Dili hamanasa
Dili hakat ho laran haksolok
hasoru loron aban, ne’ebé sei nakonu ho nia mutin no metan
--
2008

ITA MAK SEI LEKI, ITA MAK SEI LAKON

Tasi, ita-nia belun
Rai-maran, ita-nia belun
Ai-laran tuan, ita-nia belun
Fatuk-laran, ita-nia belun
Dolak oan, ita-nia belun
Mota oan sira, ita-nia belun
Lelehan, ita-nia belun
Balada sira, ita-nia belun

Ita keta halo kanek
Ita keta halo rahun
Ita keta sobu namkari

Bainhira hakenek, bainhira harahun, bainhira sobu namkari,
ita mak sei leki, ita mak sei lakon
---
2008

AISAR KESAK LUBUN ITA FUTU HAMUTUK, FOER KALA ITA SEI DASA

Aisar kesak lubun namlekar iha ita-nia knua
Aisar kesak lubun hein hela ita hotu atu futu

Aisar kesak lubun ita futu hamutuk, foer ita kala sei dasa

Aisar kesak lubun ita futu hamutuk, asu ida sei la hatenu, aisar kesak lubun ita bobar halo metin, asu ida sei la baku nia ikun
--
2008

ESPRESAUN POETIKA I

1. KO’ALIA LIA DOMIN

Lia domin hakat liu rai keta

Lia domin: nu’udar funu ida hasoru “status-quo”

Bainhira ko’alia lia domin, la presiza tan ona durubasa sira.

---
2006-2008


2.LIAFUAN SIRA IHA LIRAS

Liafuan sira iha liras
Liafuan sira semo, hale’u mundu rai klaran

Liafuan sira lakohi ema futu
Liafuan sira lakohi ema sulan

---
2007

3.LÁGRIMAS DO AVÔ CROCÓDILO

Ha’u-nia laran dodok
Ha’u-nia laran taridu
Ha’u-nia laran susar
Ha’u-nia laran kanek

Dodok
Taridu
Susar
Kanek

La halimar

Haree imi oan sira, beioan sira han malu, tata malu la hotu de’it

Ha’u-nia matan been suli,
Sei suli hanesan mota oan ida iha tinan bai-loro,
Bainhira imi la hakat atu buka malu fali, fó liman ba malu
Hodi hakotu lia sakat maka bobar metin imi neon,
kesi metin imi laran
---
2008


4.TURUK NETIK Ó-NIA BEE MURAK
(Meditasaun Loro Makas nian)

Na’i, ha’u ata hamrok
Na’i, ha’u ata hamlaha
Ha’u ata liman ain kole, la’o labele

Turuk netik Ó-nia bee murak ba ha’u klamar no isin

Hamutuk ho Na’i, ha’u sei la sidi
Hamutuk ho Na’i, ha’u sei la monu
---
2008

5. *) BERGURU PADA ANAK

Labarik sira, ita-nia matan-fulun
Labarik sira, ita-nia tilun-tahan
Labarik sira, ita-nia tee-rohan
Labarik sira, ita-nia raan kafuak
Labarik sira, ita-nia liman-ain

Labarik sira, sai sasin moris,
hatutan ita-nia lisan,
husi hun to’o rohan

Labarik sira, ita-nia eskolante
Labarik sira, ita-nia mestre
---
2008

*) Títulu poezia ne’e mai hosi títulu livru ida-ne’ebé hakerek ho lia-indonézia, katak “APRENDE HOSI LABARIK SIRA”.

AFORISMA DIARIA [02-08-2008]

1-8-2008

[Tuku 11:12 PM. Apai ho Amor toba kleur ona. Sala vizita no sala família nian ne’ebé oras ne’e ha’u uza dadaun hodi halo reflesaun ida-ne’e, hetan akompañamentu muzikál ho melodia sira Mozart nian ne’ebé furak.

Kalan ida-ne’e mós, maisumenus iha tuku 9:40 PM, kantór balada, Ebiet G.Ade nia múzika “Taubat” konvida tebes ha’u atu luku klean iha tasi laran reflesaun nian kona-ba hahalok metan ita ema nian sira durante iha tinan barak. Ha’u laran dodok. Ha’u laran tanis. Ha’u laran taridu. Ah, bainhira mundu tomak fila hotu ona kotuk ba ita tanba de’it ita-nia hahalok kleuk, sé tan mak ita bele sei konfia, se la’ós Maromak? Ho Nia kbiit tomak, Nia simu ita, ho Nia kbiit domin rohan laek, nia hamaus ita klamar.

Tanba kole tebes, ne’e duni ha’u la konsege buka atu halo avaliasaun profunda horikalan hanesan esforsu boot ida atu hodi taka alias termina atividade sira tomak iha fulan Jullu nia laran. Yes, the spirit is willing but the flesh is weak. What else can I do?

Horiseik ha’u hetan kna’ar hodi ba halo servisu durubasa nian iha Sorumutu Nasionál kona-ba Desentralizasaun, ne’ebé Governu rasik mak organiza hamutuk ho UNDP iha Edifisiu foun M NE iha Pantai Kelapa ne’ebá. Hasoru maluk Sidonio iha servisu ne’e. Ha’u apresia tebes nia servisu ne’ebé profesionál.

Ohin dadeer ha’u akompaña ha’u-nia Xefe VRESJ ba halo inagurasaun ba Parke Nasionál TL nian, Nino Konis Santana iha Mehara, Tutuala, Lospalos. Ha’u ba ho maluk jornalista sira, sae’ elikópteru. Viajen ba ne’e kleur oituan, tanba ami sei semo ba Baucau, Viqueque, Lospalos, no to’o ikus mak tuun iha Mehara. Ha’u-nia laran beik, atu muta sala-sala bainhira ami t’o iha Viqueque, no besik atu tama ona Lospalos. Seremonia inagurasaun ne’e hala’o ho prezensa maluk sira barak—tantu nasionál no internasionál sira. Ha’u impresionadu tebe-tebes bainhira foti matan hateke ba beleza Lagoa Ira Lalaru nian. Ami fila to’o iha Dili tuku 4:20 PM.

Ha’u hein katak iha fulan Agostu nia laran no iha fulan sira tuirmai, ha’u sei bele luku, no luku klean liután ho didi’ak iha reflesaun no asaun moris nian. ]


*) Na’i, Ita-Boot nia liafuan sira ne’ebé namlekar iha rai fehan sira mundu rai klaran nian, sai nu’udar ha’u-nia ai-han klamar. Ha’u sei folin laek, bainhira ha’u la han, ha’u sei kbiit laek, bainhira ha’u la hemu.

*) Na’i, ha’u la husu buat barak. Ha’u hakarak de’it atu kontinua sai lilin lolon ida, ne’ebé naktabar metin iha Ita-Boot nia liman, ne’ebé Ita-Boot sunu halo lakan hodi leno dalan nakukun.

*) Saida tan mak ha’u sei bele kokotek se karik konfiansa laiha ona atu hato’o mai ha’u tanba de’it ha’u-nia hahalok kleuk?

*) Furak atu refleta fali ba iha mudansa estasaun haat: Primavera, Veraun, Outonu no Invernu, ne’ebé ha’u haree tiha ona ho matan, kaer tiha ona ho liman. Síkulu estasaun tempu nian dulas dala fila-fila iha tinan bai-loro. Ha’u tenke prontu atu simu realidade estasaun moris nian iha ha’u-nia vida tomak. Ha’u tenke prontu atu simu via-pozitiva, via-negativa, via-kreativa no via-transformativa.

***