ESPRESAUN POETIKA XXXVI-3

Loron tomak ha’u dada iis. Loron tomak ha’u loke-matan. Loron tomak ha’u hanoin. Loron tomak ha’u see-tilun. Loron tomak Ita-Boot maka hatudu dalan. Loron tomak iha duni nia sentidu.

ESPRESAUN POETIKA XXXVI-2

Ha’u-nia klamar malirin tebes. Ha’u-nia klamar nakdedar la halimar. Ita-Boot maka nu’udar Ahi lakan Domin; lakan hosi kalan, to’o fali rai naroman. Ha’u hakarak haniruk.

ESPRESAUN POETIKA XXXVI

Mestre, ha’u hakarak tuir Ita-Boot nia dalan. Ha’u hakarak sai Ita-Boot nia eskolante. Ha’u hatene katak la’ós buat ida maka fásil. Ha’u mós sei hakarak atu husik ha’u-nia lalatak. No ha’u mós sei hakarak atu husik ha’u-nia ain leut lubuk.

ESPRESAUN POETIKA XXXV-2

Ha’u-nia abut, ha’u-nia hun iha Ita-Boot nia futar liman rasik. Ha’u folin laek, ha’u sei namlaik, bainhira la hetan matak-malirin.

ESPRESAUN POETIKA XXXV

Iha ne’e ami tuur hein, iha ne’e ami buka atu trasa planu hodi projeta ita hotu nia futuru.

AFORISMA DIARIA [ 29-1-2009]

*) Loron tomak ida maka ha’u la hakerek, no la envolve an iha atividade reflesaun poétika, sinti ba moris ne’e folin laiha loos. Ha’u sinti laran mamuk, no ha’u sinti laran susar tebetebes.

*) Sai poeta alias sai lia na’in ne’e nu’udar ‘malisan’ no aumesmu tempu ‘grasa’ ida ka?

ESPRESAUN POETIKA XXXIV

GLORIA IN EXELCIS DEO

Ita-Boot maka Santu
Ita-boot maka Boot liuhotu

Ita-Boot maka Buat hotu:
Ita-Boot maka Alpha,
Ita-Boot maka Omega

Fase ba kanek hirak-ne’e!
--
Janeiru 2007- Janeiru 2009

AFORISMA DIARIA [28-1-2009]

*) Ukun rasik an: ha’u hakarak sai na’in rasik ba ha’u-nia rain, ha’u hakarak sai ‘komandante’ ba ha’u-nia rain, ha’u hakarak kaer rasik ha’u-nia kuda talin. Saída maka ha’u hakarak la’ós de’it bandeira ida, saida maka ha’u hakarak la’ós de’it lei-inan ida. Ikusliu ha’u hakarak hatete katak ha’u lakohi tan ema sama ha’u-nia ulun, no bobar ha’u-nia neon.

*) Ita-nia moris tomak, bele dehan katak, sai nu’udar poezia lubuk ne’ebé laiha títulu.

*) Inan nia raan kafuak fakar tiha ona iha rai oan ne’e nia fohon. Raan ne’e lulik, no rai ne’e mós lulik. Keta naran sama, keta naran tafui tan.

*) Ita hotu, ne’ebé adultu ona, rai segredu: segredu ida ka rua. Ita la konta sai segredu ne’e, to’o de’it ita tama fali ba rai kuak. Maibé, durante ita-nia moris tomak maka sei resta, segredu ne’e nia lalatak mai xateia hela ita bebeik; kahe sira-nia an iha ita-nia kakutak no fuan nia varanda. Ita mós tuur la metin, ita mós fuan tuku-tuku.

ESPRESAUN POETIKA XXXIII

XANANA NIA MEHI

Xanana nia mehi: la boot, la ki’ik
Natoton de’it.
Xanana hakarak de’it atu kaer metin ahi lutan,
leno dalan nakukun
hosi kalan to’o fali loron
---
Janeiru 2009

ESPRESAUN POETIKA XXXII

ESÉNSIA INDEPENDÉNSIA

Ha’u hakarak sai na’in duni ba rai ida-ne’e
Ha’u lakohi sai fali boneka
Ha’u hakarak atu ko’alia tuir ha’u-nia hanoin
Ha’u hakarak atu ko’alia tuir ha’u-nia hakarak

Ha’u lakohi ha’u-nia ibun ema taka
Ha’u lakohi ha’u-nia matan ema kari ho rai rahun
--
Janeiru 2009

OKUPASAUN

Ha’u-nia ibun ema falun metin
Ha’u-nia matan ema taka
Ha’u-nia liman ema futu
Entaun,
ha’u hamrik no hakilar ho lian maka’as,:
“La’e, la’e! Ha’u maka lakohi duni atu fa’an ha’u-nia klamar.”
--
Janeiru 2009

DADA LIA IHA TEMPU KRIZE

Imi dehan ami la halo funu?

Ami laran sei kanek
Ami laran sei tanis

Keta sukit, keta ke’e
(buat ne’ebé liu ona)

Se la’e, ita bele rahun hotu
--
Janeiru 2009

AFORISMA DIARIA [23-1-2009]

*) Ha’u maka poeta, ha’u maka lia na’in. Ne’e vokasaun alias “panggilan” ida. Bainhira ha’u sei moris, ha’u lelir, kuaze ema lakohi rona. Aban bainrua, ha’u ba ona mundu seluk, maka ema buka ha’u-nia liafuan sira hanesan mós ema buka daun. Ne’e konsekuensia, ne’e krús todan ida maka ha’u tenke prontu atu tula iha ha’u-nia kabas.

*) Bainhira Timoroan hamutuk, ema ida sei la book. Bainhira Timoroan hamutuk, ema ida sei la koko.

*) Iha ha’u-nia uma, ha’u maka manda. Keta tama ha’u-nia kuartu laran naran-naran de’it. Imi bele tuur iha varanda, no sala vizita, no bele ba iha ha’u-nia dapur no hariis fatin. Iha ha’u-nia kuartu, ha’u maka bele tama ho ha’u-nia família rasik.

*) Ha’u-nia nonok, ema dehan ha’u beik. Ha’u-nia nonok, ema dehan ha’u tauk. Tempu sei to’o, no ha’u sei loke ha’u-nia ibun. Imi keta hakfodak, imi keta isin fulun hamrik bainhira ha’u hatete sai lia loos maka ida ne’ebé loos.

*) Ita presiza nonok. Nonok ne’e osan mean. Nonok ne’e nu’udar jestu matenek nian ida. Ita presiza hakiduk. Ita presiza, se bele, dalaruma, husik ema seluk mak manan.

ESPRESAUN POETIKA XXXI-3

Na’i, Ita bolu ha’u naran. Ha’u-nia bero husik hela iha tasi ibun… Ho Ita-Boot, ha’u sei ba tasi seluk…” [knananuk Igreja nian ida]

ESPRESAUN POETIKA XXXI-2

TIMOR, TERRA DA CRUZ SANTA

Iha foho leten sira maka maran dekor
Krús lubun hamrik, hatudu sinál

Ami sa’e ba foho leten, hala’o ami-nia via-sacra

Iha foho sira-nia tutun, ami sei hanawa
Iha foho sira-nia tutun, ami sei hananu,

“Ha’u Timoroan, Maromak oan, terus no susar, ha’u klamar tanis
Buka Maromak ha’u Aman doben, tan Nia mesak há’u riku soi..
Reff: O, Na’i Jesus ho ita belu, ita sei la’o hamutuk Nia.
Sei funu hasoru buat aat no sala, sei titu di’ak Maromak nian.”
--
2007-2008

ESPRESAUN POETIKA XXXI

*) HA’U HAREE HA’U-NIA LALATAK RASIK

Ramelau,
Ha’u hakat ba hakbesik ó-nia bee lihun moos furak ida
Iha nia ninin ha’u haree ha’u-nia lalatak rasik molik hela

Ha’u-nia lalatak mai hasoru ha’u
Nune’e nia haktuir ai-nanoik ida maka naruk tebes
Kona-ba ha’u-nia abut nia musan
--
*) Poezia oan ne’e ha’u hakerek orijinalmente iha lia-indonézia iha tinan 1990 nia laran bainhira ha’u iha ona rai liur (Kanada) moris hanesan refujiadu polítiku ida. Ha’u konsege halo tiha ona poezia ne’e ba múzika, no ho maluk múziku sira seluk ami hananu múzika oan ne’e dalabarak ona iha ami-nia atuasaun muzikál sira. Ha’u foin dahuluk sa’e foho Ramelau iha loron 5, fulan-Jullu, tinan 2008 bainhira ba asisti maluk jornalista, Max Stahl nia serimonia kazamentu. Ha’u-nia mehi atu kanta múzika oan ne’e iha Ramelau tutun konsege realiza duni iha momentu ne’ebá. Imajen foho Ramelau ne’e ha’u hasai ho ha’u-nia kamera dijitál bainhira ha’u atu fila ona hosi Hatubuilico ba Maubisse.

ESPRESAUN POETIKA XXX

KUTA BEACH

Loron-matan monu, rai mós nakaras
Laloran boot mosu, baku ba ninin
Rai henek bokon, tasi nafurin

Ata oan ha’u tuur hakmatek, hasa’e hamulak
Ata oan ha’u tuur hakmatek, hasa’e harohan
--
Outubru 2008- Janeiru 2009

ESPRESAUN POETIKA XXIX

HA’U “MUSAFIR”, HA’U EMA LA’O RAI

Ha’u—“musafir”, ema la’o rai
Ha’u ain tanan, ha’u liman tanan, ha’u isin tanan
Hakat hosi nakukun,
la’o ba buka hetan naroman
--
Outubru 2008-Janeiru 2009

ESPRESAUN POETIKA XXVIII

HA’U HAKARAK ATU DUNI HA’U-NIA MEHI

Ha’u hakarak atu halai, bá to’o iha orizonte
Ha’u hakarak atu duni, no kaer hetan ha’u-nia mehi
--
20 Janeiru 2009

ESPRESAUN POETIKA XXVII

ERNESTO “CHE” GUEVARA

Fitun Latina
Nabilan iha rai sabutar

Fó roman ba dalan leut sira
---
1997-2005

IN MEMORIAM EL COMANDANTE “CHE”
[en sus próprios palabras]

Keta haluha,
Haklaken ha’u-nia mehi

Keta baruk,
Hatutan ha’u-nia mehi

Adios, ha’u ba ona!

--
Janeiru 2009

ESPRESAUN POETIKA XXVI

HOMAN AMI-NIA FUTURU

Hasa’e bandeira Luzofonia nian iha rai ida-ne’e katak,
ami hakarak defini
ami-nia rai Lafaek nia fronteira tasi, rai no lalehan

Imi dehan ami ema bulak?
Imi dehan ami ema beik?

Husik, husik ami desidi rasik ami-nia destinu!
Husik, husik ami homan rasik ami-nia futuru!
--
Janeiru 2009

ESPRESAUN POETIKA XXV

TAIS-MANE, TAIS-FETO

Tais ita kabala
Tais ita kahe iha kabas
Falun mós ita klamar

Tais-mane, tais-feto: sasan lulik, hatutan lisan bei-ala

Keta soe, keta sama, keta sunu
---
Janeiru 2009

NB: Dili, 14-1-09
Ha'u haruka poezia oan ne'e ohin dadeeer liuhosi SMS ba maluk sira. Maluk poeta/lia na'in ida naran Francisco Nascimento hatan ho nia dadolin tuirmai:
lisan bei ala mori hewai, bele de'it madia mori hewai. mewai karik moris ne'e sei ladun kmanek//

AFORISMA DIARIA [13-1-2009]

[Tinan foun 2009 tama ona kuaze semana rua. Ha’u hakat, hala’o moris ho kbiit maka ha’u iha.

Ha’u laiha planu barak ne’ebé ha’u trasa atu hala’o iha tinan ida-ne’e nia laran. Ha’u husik buat hotu suli de’it hanesan bee.

Atu di’ak ka aat, tinan tuan 2008 liu ona.

Papá Sebastião sai figura sentrál iha ami-nia moris. Oras ne’e nia halo tinan lima, fulan ida, loron tolu la’o husik hela Mamá, ami oan, no bei oan sira. Hanesan baibain, fulan-fulan iha nia loron mate/hakoi, há’u tenta hakerek poezia oan ida no haruka ba alin/bin sira liuhosi SMS..Ba fulan Novembru 2008, no Janeiru 2009 nian há’u hakerek poezia sira tuirmai:

HANOIN PAPÁ SEBASTIÃO/ita aman/ita belun/la baruk/ laran maus/laran luak/kari fini/ ita moris buras/lolo ita sanak/ lolo ita dikin/haklaken funan/ita fuan tebar//10-11-2008//


PAPA SEBASTIÃO IN MEMORIAM/nia lian ita sei rona/nia iis ita sei horon/nia lala’ok ita sei sinti/nia lalatak ita sei haree/hatudu dalan naroman//11-1-2009//……]

***

*) Hala’o planu hodi hatutan moris ne’e nu’udar buat ida maka importante, no importante liután maka ezekuta planu ne’e ho didi’ak. La’os fásil atu hala’o moris. Presiza iha disiplina mentál.

ESPRESAUN POETIKA XXIV

LABARIK SIRA PALESTINA NIAN

Raan matak nalihu iha fatin-fatin
Nakukun falun metin

Sira tanis filafali

Hakilar, husu naroman
Hakilar, fanun ema lubun

Sira lakon prezente
Sira lakon futuru

Sé loos maka se tilun?
Sé loos maka loke matan?
--
Dili, 8 Janeiru 2009