ESPRESAUN POETIKA XV

*) ITA TOMAK SAI NU’UDAR EMA LA’O RAI
(reflesaun simples kona-ba moris)

Ita hakat hosi dadeer, hakur iha loron manas, no to’o ikus tama fali ba iha rai kalan. Buat ida-ne’e nu’udar viajen moris nian ne’ebé ita hala’o. Hanesan ema indivíduu ida, ita hakat mesak-mesak iha ita-nia dalan moris ne’e. Hanesan kriatura sosiál, ita hakat, hala’o viajen ida-ne’e hamutuk ho maluk sira seluk.

Ita tomak sai nu’udar ema la’o rai. Ita tomak sai nu’udar ema viajante.

Viajen moris nian ne’ebé ita hala’o, nakonu ho nia mutin no metan.

Viajen moris nian ne’ebé ita hala’o nakonu ho nia midar no sin.

Iha viajen moris nian ne’ebé ita hala’o loron tomak ne’e, ita sidi, ita monu, no ita iha kbiit hamrik filafali, no ita kontinua hakat ba oin, atu ba to’o ita-nia viajen nia rohan. Dala ruma, bainhira ita monu no sidi, ita kuaze laiha tan ona kbiit atu hamrik no la’o filafali.

Iha ita-nia viajen ida-ne’e, sei furak liu bainhira ita sempre luku ita-nia an iha pergunta sira tuirmai:

-saida maka ita halo tiha ona ba ita-nia moris ne’e?
-saida maka ita halo daudaun ba ita-nia moris?
-saida maka ita sei hala’o ba ita-nia moris?

Hetok ita halo buat barak iha viajen moris ida-ne’e, hetok ita sinti katak ita seidauk halo buat barak ba moris maka sai nu’udar oferta murak hosi Maromak, no ita hatutan hosi ita-nia bei ala sira.

Loos duni, iha buat barak tan maka ita presiza atu hala’o.

Iha ita-nia viajen moris ne’e nian, ita husik hela ain leut lubuk. Ho kbiit tomak maka ita iha, ita sai matan-dalan ba ita-nia jerasaun sira ikusmai. Ita hein katak sira sei la’o tuir dalan leut ne’ebé ita husik hela tiha ona, maibé husu boot katak sira sei hamosu sira-nia ain leut rasik.

Kalan ita atu ba toba, iha ita-nia harohan no hamulak, husu boot, ita sei badinas atu hananu knananuk tuirmai:

“Na’i, ha’u nu’udar de’it lápis oan ida, ne’ebé Ita-Boot book hodi hakerek Ita-Boot nia hanoin no sentimentu,

Na’i, ha’u nu’udar de’it flauta lolon oan ida, ne’ebé Ita-Boot huu hodi hamosu knananuk lalehan nian ne’ebé melodiozu,

Na’i, ha’u nu’udar de’it gitara ida, ne’ebé Ita-Boot fekit hodi haklaken lian sira, ne’ebé fanun klamar sira mak toba dukur namanas,

Na’i, ha’u nu’udar de’it pianu ida, ne’ebé Ita-Boot toka nia lolon sira, no ha’u fó sai lian sira ne’ebé aas iha kalan nakukun no hakmatek,

Na’i, ho liafuan badak, ha’u hakarak hatete katak, fó lisensa mai ha’u atu empresta liafuan Santu ida nian katak,

“Halo ha’u-ata sai nu’udar instrumentru dame!”

iha mundu rai-klaran
ne’ebé luan ida-ne’e

Na’i, ha’u hakarak halo tuir, no kumpri bebeik Ita-Boot nia hakarak
iha rai no iha lalehan.”
---

Dili, Novembru 2008

*)Sei fó sai hosi RTTL, Dili.