AFORISMA DIARIA [29-9-2008]

[Tuku 10:58 dadeer ona. Há’u foin atende enkontru servisu nian ida hanesan 'enkaregadu' xefe unidade tradusaun/interpretasaun nian. Oras ne'e iha Xefe administrativu foun, ne’ebé foin to’o mai iha loron rua ka tolu liubá. Nia mak diriji enkontru ne’e. Ami la ko'alia buat barak.

Findesemana liubá há’u prenxe ho atividade ekstra ne’ebé relasiona ho arte no língua, no mós há’u tenta atu rileks maka barak.

Iha Sábadu, 27 Setembru, dadeer tuku 6:15 hanesan ne’e, há’u ho Amor hala’o ezersísiu fíziku, hodi la’o to’o ba Ponte Cais. Fila fali ami liuhosi tasi ibun. Halai—hala’o ezersísiu iha rai henek leten. Ezersísiu fíziku halo há’u sinti fresku. Sinti ba iha impaktu pozitivu ba iha há’u-nia kondisaun mentál.

Nune’e tiha, iha tuku 9 há’u ba iha Eskola Portugeza Balide hodi hala’o enkontru ho alunu sira no mós ho diretora eskola ne’e nian kona-ba atividade kulturál ne’ebé há’u sei hala’o iha ne’eba iha semestre ida-ne’e. Há’u sei orienta alunu sira iha grupu muzikál ne’ebé uza tambor ne’e, ho kbiit tomak mak há’u iha. Há’u hein katak ha’u sei iha entuziasmu liután hodi hala’o knaar ne’e iha tempu ikusmai. Alunu sira haksolok.

Há’u tenta, iha Sábadu no Domingu, atu halo hotu há’u-nia tempu hamutuk ho Apai. Nia gosta halimar, halo jestu oinoin bainhira nia rona múzika lian. Furak atu haree nia jestu hirak-ne’e. Apai sei ko’alia nabolok de’it maski nia oras ne’e besik halo tinan rua ona. Dalaruma há’u lakon pasiénsia tanba nia nakar. Ami rua Amor hanoin atu hatama nia ba eskola “play group” ne’ebé eskola internasionál maka organiza. Hodi nune’e nia sei bele iha oportunidade atu dezenvolve liután nia abilidade iha konvivénsia ho ema seluk, liu-liu ho labarak maluk sira.

Domingu horiseik tuku 12:30 loromanas, há’u hahú filafali atividade enkontru “English Club” ne’ebé há’u estabelese hamutuk ho maluk estudante hosi Departamentu Inglês, UNTL nian, iha kampus UNTL. Ami analiza múzika “Imagine” hosi John Lennon nian. Klubu ne’e nia mehi maka hakarak de’it sai “lilin lolon oan ida iha nakukun laran”.

Hafoin tiha ida-ne’e há’u, Amor no Apai ba pasiar tasi-ibun, Arreia Branca. Apai toba dukur bainhira ami ba iha ne’eba iha tuku 2:40 hanesan ne’e. Ema barak.

Ha’u-nia programa mensál: “Anin Naniri” iha RTTL la’o di’ak tuir oráriu maka iha: hosi tuku 8 to’o 9 kalan. Tema ba fulan ida-ne’e há’u ko’alia kona-ba “pás”. Tuir loloos programa ne’e há’u prenxe iha loron 14-9, maibé tanba fallansu tékniku, ne’e duni foin horikalan maka bele realiza.

Tinan ualu ona há’u prenxe programa ne’e. Dala ruma rasik sinti no iha dúvida katak programa ne’e laiha impaktu buat ida ba ema barak.

Amor, há’u, Apai no ami-nia empregada, Ana ba Bekusi hasoru Tiu Padre ho Tiu Anas sira iha tuku 9:20 kalan. Ahi mate. Ami ko’alia kona-ba problema maka maluk sira iha Guda ne’eba enfrenta, ne’ebe iha relasaun ho disputa kona-ba baliza rai ho maluk sira hosi suku Molop…

Ama sira iha fali Suai ona. Sira to’o hosi Fohorem horikalan. Tuir planu, ohin maka sira sei mai liu Dili….]

*) Bainhira iha jestaun di’ak, buat hotu sei la’o di’ak iha ita-nia moris iha nível hotu-hotu. Ne’e “harga mati, yang tidak bisa ditawar-tawar”.

*) Ita sai nu’udar ema ipókritika ida bainhira ita dehan katak ita hadomi umanidade tomak maibé ita la hadomi ita-nia maun-alin, bin-alin rasik ne’ebé besik liu ho ita.

*) Mundu ne’ebé ohin loron ita moris ba ne’e sai rungu-ranga barak resin tiha ona. Di’ak liu ita keta ho ita-nia beikteen maka iha, halo mundu ne’e sai rungu-ranga aat liután.

***

AFORISMA DIARIA [26-9-2008]

[Oras ne’e tuku 4 lorokraik resin ona. Há’u hato’o de’it servisu interpretasaun ba konferénsia imprensa ida iha eskritóriu, ohin dadeer. Kondisaun fíziku há’u-nian ladun di’ak. Moras estómagu ataka há’u kuaze semana ida ona. Ohin dadeer molok mai servisu, há’u sinti laran beik loos… Ah, ha’u la hatene bainhira maka moras estómagu ne’e bele di’ak. Kondisaun ida-ne’e kuaze hanesan iha tinan tolu liubá..

Furak atu hatene hosi SMS ohin loromanas hosi alin Mundu nian katak oras ne’e nia iha ona Lombok, bá férias.. ]

*) Lia loos ita subar la hetan. Lia loos sempre tuu nafatin ita. Lia loos buka bebeik dalan atu haktuir nia lala’ok sira. Lia loos hanesan mós foho volkániku. Sedu ka tarde, lia loos sei rebenta.

AFORISMA DIARIA [25-9-2008]

[ Tuku 7:21 kalan ona. Ha’u sei iha hela nafatin eskritóriu. Ha’u sei hakarak uza ha’u-nia tempu maka iha ne’e hodi hakerek nota ba ha’u-nia blog Tetun nian. Agora há’u bele atualiza ona há’u-nia blog sira iha eskritóriu depoisde hetan dalan horiseik atu hala’o buat ne’e hosi maluk durubasa ida hosi Laclubar, ne’eb’e uluk ami eskola hamutuk iha SMP Manatuto.

Há’u hala’o servisu hanesan baibain. Há’u tenta atu kontinua hodi mantein beibeik há’u-nia profesionalizmu iha nivel ne’ebé aas, ho kbiit tomak maka há’u iha. La’ós buat ida maka f’ásil, konserteza. Sai durubasa no tradutór iha ninia dezafiu rasik maka barak, hanesan mós profisaun sira seluk. Tinan neen ona há’u hala’o knaar hanesan durubasa/tradutór. Dala ruma ha’u sinti katak ha’u la avansa ba oin, maibé sinti ba há’u la’o, no dulas hela de’it iha fatin……]

*) Ita-nia sa’ude—tantu saúde fíziku no mentál nu’udar osan mean. Karik ita la kuida ho didi’ak, ita mak sei leki, ita maka sei lakon. Valór moris sá maka iha teni, karik ita iha sasan lubuk, ita iha osan barak maibé ita mukit iha saúde?

*) Ita presiza haraik an iha aspetu hotu-hotu, hodi nune’e ita sei loke ita-nia neon ho fuan atu aprende, no aprende buat barak liután iha ita-nia viajen moris ida-ne’e. Dala barak ona maka ema dehan ho liafuan klásiku katak, “hetok ita aprende buat barak, hetok ita sinti ita seidauk aprende buat ida.”

***

ESPRESAUN POETIKA VI

DILI LORI NIA KRÚS TODAN

Dili monu baku fila, taka rabat, dala ida tan, ba rai rahun leten

Dili hariis ho kosar metan
Dili hariis ho raan matak

Dili la lakon nia fiar
Dili la lakon nia esperansa

Dili lori rasik nia krús todan, hakat ho kbiit tomak, hasoru roman nabilan
--
Setembru 2008

AFORISMA DIARIA [24-9-2008]

Fatuhada, 24 Setembru 2008

[Tuku 6:55 dadeer.Roda moris nian kontinua dulas.Ha’u la’o tuir roda moris nian, ho kbiit no vontade mak ha’u iha... Viajen moris nian nakonu ho zig-zag. Nakonu ho ‘tun-foho, sa’e foho’. Nakonu ho metan no mutin.Ita presiza iha estamina forte atu hala’o viajen naruk ida-ne’e...Dala ruma, ita hamrik, ita sama rai, ita sinti namlele..Hanesan ema, ita iha frakeza, ita iha kbiit. Ne’e realidade....Viajen naruk moris nian kontinua hein hela ita atu hala’o ita ida-idak nia knaar..

Saida maka ha’u halo tiha ona ba moris? Pergunta ida-ne’e kontinua mosu. Hetok ha’u halo, hetok ha’u sinti ha’u seidauk halo buat barak. Ha’u sinti mamuk nafatin.

Fulan ida-ne’e, tinan ida-ne’e, Papa halo tinan 4, fulan 9 la’o hela mundu ida-ne’e, no hakat ba mundu seluk. Ama sira de’it maka ba tau aifunan. Hanesan omenajen ida ba nia, ha’u oferese liafuan sira tuirmai:

IN MEMORIAM PAPA SEBASTIÃO/papa ita-nia hun/papa ita-nia abut/ita nu’udar sanak/ita nu’udar dikin/sei la buras/ wainhira abut no hun la hetan fui bee malirin//[6:53:30 AM, 11-9-2008]

Mama mós tinan ida-ne’e halo tinan 67. Mama ferik tan ona. Ah, Mãe, ami oan sira somente halo ama ulun fatuk moras tan de’it, no laran maka moras de’it ho ami ida-idak nia hahalok mak la tuir dalan!! Sá favór maka ami oan sira selu ona ba Mãe? Mama nia domin mai ami oan sira ne’e nu’udar domin ida ne’ebé rohan laek. Hanesan ema ida, mama sei labele nega katak nia sei susar atu la sinti laran kanek, bainhira ami oan sira halo nia laran susar.

Mama bá Fohorem iha loron 18-9,halo lia iha Amsarani nia kabeen nia uma lisan.Horikalan nia telefone ha’u katak Domingu, 28-9 maka nia sei filafali mai Dili ho nia karreta Panther besi tua....]

*) Nu’udar buat ida maka estrañu no triste, karik rai soberanu ida, rai ida-ne’ebé hetan tiha ona nia ukun an liuhosi funu naruk ida-ne’ebé nakonu ho susar no terus, nia ema sira sai fali bainaka iha sira-nia rai laran, bainhira ema rai liur maka mai, no sai fali hanesan na’in rasik ba rai ida-ne’e, no sira maka domina tomak.

*) Dame sei laiha, no buras iha mundu karik ita ema ida-idak la buka kuda, no hamatak iha ita-nia fuan ho neon.

*) Afinál, ukun an la’ós buat ida maka kaman.

*) Buat hotu iha mundu ezije ekilíbru. Bainhira lakon ona buat ne’e, rungu-ranga maka sei mosu.

*) Istória ita ema nian repete no repete ba beibeik. Ita aprende buat barak ona?

*) Karik laiha planu estratéjiku ba moris iha mundu modernu, ita sei lakon iha kompetisaun tomak. Ita maka sei sai leki, no ita maka sei basa ita-nia reen toos mós, buat hotu liu ona.

*) Leno bebeik ó-nia an! Hodi nune’e ó sei bele hatene sé loos maka ó.

*) Hamanasa ba iha loron ohin! Maibé rai hela ó-nia hamnasa ba loron aban nian mós!

***

AFORISMA DIARIA [7-9-2008]

Fatuhada, 7 Setembru 2008

[Fulan Setembru hahú ona mós, ha’u seida’uk sai nafatin hosi tahu laran. Ha’u sinti ha’u sei la’o hela iha nakukun. Ha’u sei la’o hela iha rai maran ‘falta motivasaun’ nian... Ha’u preokupa oituan, keta halo buat ne’e bele afeta liután ba ha’u-nia sa’ude fíziku. Ah,biar halo nusa mós, ha’u tenke prontu atu tula iha ha’u-nia kabas se karik ida-ne’e nu’udar krús todan ida duni, ne’ebé mosu iha ha’u-nia moris laran tomak. Ha’u prontu atu tama iha nakukun, dulas an tomak iha tahu laran, no la’o ba hetan naroman. Na’i, ha’u monu, no monu dala ida tan...Keta baruk atu hi’it ha’u ata sai hosi tahu laran, no nakukun. Tuku 4:32 lokraik ona. Ha’u tuur iha varanda uma Fatuhada bainhira ha’u hakerek dadaun liña hirak ne’e. Iha ai kale leten mak la dook hosi uma, ha’u rona lakateu boot halo lian. Nu’udar orkestra. Apai ho Amor halimar iha uma oin. Apai no Amor nia prezensa sai nu’udar terapia....Anin huu, dulas aitahan ai-kaixote....Loromatan naroman.....Karreta para uma oin....]

*) Lei karma kontinua aplikavel iha ita-nia moris bainhira mundu kabuar ne’e sei dulas hela, hale’u loromatan.

*) Ha’u bele bosok ema barak—subar tun, subar sa’e buat barak ka oituan, maibé ha’u labele bosok ha’u-nia an rasik, matebian, uma lulik no Maromak.